سیره حضرت فاطمه زهرا(سلام‌الله‌علیها) را می‌توان به‌مثابه الگویی جامع و اخلاق‌محور در نظر گرفت که دارای ظرفیت قابل‌توجهی برای پاسخ‌گویی به نیازهای هویتی و فرهنگی نسل موسوم به نسل Z است. این نسل به‌طور ویژه به مفاهیمی چون اصالت، عدالت‌خواهی اجتماعی، مشارکت مدنی و روایت‌محوری گرایش دارد. 

یکی از مهم‌ترین مؤلفه‌های سیره فاطمی، کنش آگاهانه در مواجهه با ساختارهای ناعادلانه اجتماعی و سیاسی است که در گزارش‌های تاریخی مربوط به وقایع پس از رحلت پیامبر اکرم(ص) بازتاب یافته و بیانگر الگویی از «مقاومت اخلاقی» مبتنی بر عقلانیت، استدلال و کرامت انسانی است (مادلونگ، ۱۳۷۶/۱۹۹۷). این مؤلفه می‌تواند به‌عنوان چارچوبی نظری برای تحلیل الگوهای اعتراض مدنی مسئولانه و غیرخشونت‌آمیز در میان نسل جوان مورد بهره‌برداری قرار گیرد. 

از سوی دیگر، ساده‌زیستی، پرهیز از مصرف‌گرایی و اولویت‌دادن به نیازمندان در سبک زندگی حضرت زهرا(س)، با گفتمان معاصر «مصرف آگاهانه» و «اخلاق حداقلی» هم‌راستا بوده و زمینه تحلیل‌های بین‌رشته‌ای در حوزه اخلاق اجتماعی و توسعه پایدار را فراهم می‌سازد (سچدینه، ۱۳۸۷/۲۰۰۸). افزون بر این، بهره‌گیری از زبان عاطفی، خطابه و بیان استعاری در سنت منقول از آن حضرت، امکان مطالعه تطبیقی میان عقلانیت دینی و نظریه‌های نوین ارتباطات فرهنگی را فراهم می‌آورد (اسپلبرگ، ۱۳۷۳/۱۹۹۴). همچنین الگوی رهبری زنانه در سیره فاطمی، که مبتنی بر تلفیق نقش خانوادگی و مسئولیت اجتماعی است، می‌تواند در چارچوب مطالعات جنسیت و دین به‌عنوان نمونه‌ای بومی برای نظریه‌های توانمندسازی زنان تحلیل شود (بارلاس، ۱۳۸۱/۲۰۰۲). 

در مجموع، بازخوانی نظام‌مند و خلاقانه سیره حضرت فاطمه(س) می‌تواند به‌عنوان راهبردی فرهنگی در جهت افزایش سرمایه نمادین دینی و تقویت اشتیاق هویتی نسل جدید مورد توجه نظام آموزش عالی قرار گیرد.

جمع بندی:

جلوه هایی از سیرۀ حضرت فاطمه (علیها السلام)

1. اعتراضِ شجاعانه — الگوی میکرو-ریزیستانس (مقاومت اخلاقی)
   برندِ (سبکِ) زندگیِ سازگار با مصرفِ آگاه
   رسانه‌روایتِ حسی — شعر و گفتارِ احساسی به‌عنوان محتوا
   رهبری زنانۀ عملی — کارگاهِ مهارت و سخن‌ورزی
   اخلاقِ دیجیتال — مقابله با نفرت‌پراکنی با مثالِ صداقت و انصاف
   مادرِ جامعه — مدلِ مراقبت اجتماعی و شبکه‌سازیِ همدلانه
   سخنرانیِ قاطعانه (public speaking) — یادگیری از منطقِ اعتراض

    

فهرست منابع

Barlas, A. (2002). Believing Women” in Islam: Unreading Patriarchal Interpretations of the Qur’an. University of Texas Press.

Madelung, W. (1997). The Succession to Muhammad: A Study of the Early Caliphate. Cambridge University Press.

Sachedina, A. (2008). Islamic Ethics: An Overview of Practical Ethics. Oxford University Press.

Spellberg, D. (1994). Politics, Gender, and the Islamic Past: The Legacy of A’isha bint Abi Bakr. Columbia University Press.

دکتر حمیدرضا میرزایی